آرتروز (Osteoarthritis)
آرتروز (OA) شایع ترین بیماری مزمن مفصلی است و در اثر فرسودگی و تخریب غضروف مفصلی ایجاد می شود. غضروف مفصلی ماده ای سخت و انعطاف پذیر است که انتهای استخوان های داخل مفصل را مثل یک بالشتک می پوشاند. وظیفه اصلی غضروف محافظت از انتهای استخوان ها و تسهیل حرکت آنها در برابر یکدیگر است. وقتی غضروف مفصلی تخریب می شود، استخوان ها به هم ساییده می شوند و این می تواند باعث حفره دار و خشن شدن سطح استخوان، درد، سفتی و سایر علائم آرتروز شود. آرتروز می تواند در هر مفصلی و در هر سنی اتفاق بیفتد، اما غالبا مفاصل دست، زانو، لگن و ستون فقرات را، در افراد مسن، درگیر می کند. از آنجا که غضروف تخریب شده نمی تواند خود را ترمیم کند، آسیب وارده به مفاصل قابل برگشت نیست، اما علائم بیماری آرتروز را می توان کنترل کرد.
تصویر سمت راست یک مفصل سالم و تصویر سمت چپ مفصل مبتلا به آرتروز را نشان می دهد. به تحلیل رفتن غضروف (رنگ آبی) و تماس استخوان ها به یکدیگر در آرتروز توجه کنید
تصویر سمت راست یک مفصل سالم و تصویر سمت چپ مفصل مبتلا به آرتروز را نشان می دهد. به تحلیل رفتن غضروف (رنگ آبی) و تماس استخوان ها به یکدیگر در آرتروز توجه کنید
تفاوت آرتروز و آرتریت روماتوئید
آرتروز (OA) و آرتریت روماتوئید (RA) علائم یکسانی دارند اما بسیار متفاوتند.
OA یک بیماری دژنراتیو است، که با گذشت زمان شدت آن افزایش می یابد.
اما RA یک اختلال خود ایمنی است که در آن، سیستم ایمنی اشتباها به پوشش نرم اطراف مفاصل حمله می کند. سپس، تجمع مایعات باعث سفتی، درد، تورم و التهاب مفصل می شود.
علائم آرتروز
علائم و نشانه های آرتروز به مرور بدتر می شوند و شامل موارد زیر هستند:
- درد مفاصل در حین حرکت یا بعد از آن
- سفتی مفاصل هنگام بیدار شدن از خواب یا بعد از مدتی غیرفعال بودن
- حساسیت مفصل هنگامی که تحت فشار انگشت قرار گیرد
- از دست دادن انعطاف پذیری و محدود شدن دامنه کامل حرکتی
- احساس گریتینگ یا صدای ترک خوردگی هنگام استفاده از مفصل
- ایجاد خار استخوان (استئوفیت) که توده های سخت ایجاد شده در اطراف استخوان هستند
- تورم ناشی از التهاب بافت نرم اطراف مفصل
آرتروز شدید
OA یک بیماری پیشرونده است و دارای پنج مرحله (از 0 تا 4) می باشد. مرحله 4 نشان دهنده OA شدید است.
در این وضعیت، بخشی از غضروف مفصلی یا تمام آن از بین رفته است. سایش استخوان بر استخوان باعث افزایش تورم و التهاب، درد شدید حتی در حالت استراحت، کاهش دامنه حرکت به اندازه ای که فعالیتهای روزمره را مختل کند، تغییر شکل مفصل، بی ثباتی مفصل، و قفل شدگی می شود که احتمال سقوط و آسیب را افزایش می دهد.
مقایسه مفصل مبتلا به آرتروز (سمت راست) با مفصل سالم (سمت چپ)، آرتروز باعث تخریب غضروف، هایپرتروفی استخوان، و تشکیل استئوفیت های استخوانی شده است
علل آرتروز
OA در اثر آسیب مفصلی ایجاد می شود که با گذشت زمان بدتر می شود. یکی از دلایل اصلی آسیب مفصلی استفاده مکرر از آن در طول زمان است. سایر دلایل تخریب مفصل آسیب دیدگی هایی از قبیل پارگی غضروف، دررفتگی مفصل، و صدمه به رباط هاست.
عوامل خطر آرتروز
عواملی که می توانند خطر ابتلا به آرتروز را افزایش دهند عبارتند از:
- سن: خطر آرتروز با افزایش سن افزایش می یابد.
- جنسیت: زنان بیشتر به آرتروز مبتلا می شوند.
- چاقی: وزن اضافی نه تنها باعث افزایش استرس وارده به مفاصل تحمل کننده وزن مانند لگن و زانو می شود، بلکه در چاقی پروتئین هایی در بافت چربی تولید و باعث التهاب مفاصل می شوند.
- ورزش شدید و مداوم: استرس تکراری روی مفصل آن را نهایتا دچار آرتروز می کند.
- ژنتیک: برخی افراد استعداد آرتروز را به ارث می برند.
- بدشکلی مادرزادی مفاصل
- ابتلا به برخی بیماری های متابولیک از جمله دیابت و هموکروماتوز
تشخیص
در طول معاینه فیزیکی، پزشک مفصل آسیب دیده را از نظر حساسیت، تورم، قرمزی و انعطاف پذیری بررسی می کند و از تاریخچه بیماری می پرسد. وی ممکن است برای تشخیص قطعی و نهایی از روش های زیر کمک بگیرد:
آزمایشات تصویربرداری
اشعه ایکس
اگرچه اشعه ایکس غضروف را نشان نمی دهد، اما باریک شدن فضای مفصلی به علت از بین رفتن غضروف در آن مشخص است. بعلاوه، خارهای استخوان نیز در این عکسبرداری مشخص می شود.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
ام.آر.آی تصاویر دقیقی از استخوان و بافت های نرم از جمله غضروف تهیه می کند و اطلاعات بیشتری در موارد پیچیده ارائه می دهد.
عکسبرداری با اشعه ایکس می تواند از بین رفتن فضای مفصلی ناشی از آرتروز را نشان دهد (سمت راست). تصویر سمت چپ مربوط به مفصل و فضای مفصلی طبیعی است
تست های آزمایشگاهی
آزمایش خون
آرتروز آزمایش خون مخصوصی ندارد، اما آزمایش خون می تواند سایر دلایل درد مفاصل مانند آرتریت روماتوئید را رد کند.
مایعات مفصلی
مایعات مفصلی با سوزن برداشته می شوند و برای تشخیص التهاب و رد کردن سایر دلایل آن نظیر نقرس، عفونت یا RA مفیدند.
درمان آرتروز
آرتروز قابل برگشت نیست، اما درمان ها می توانند درد را کاهش دهند و به حرکت بهتر کمک می کنند.
درمان بر مدیریت علائم متمرکز است نوع آن تا حد زیادی توسط شدت علائم و محل آنها تعیین می شود.
درمان آرتروز شامل درمان های غیر تهاجمی و درمان های تهاجمی است.
درمان های غیر تهاجمی
داروها
داروهایی که می توانند به تسکین علائم آرتروز، در درجه اول درد، کمک کنند شامل استامینوفن (در آرتروز خفیف تا متوسط) داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم، و یا NSAID های قوی تر تجویزی است.
NSAID ها می توانند باعث ناراحتی معده، مشکلات قلبی عروقی، خونریزی و آسیب کبدی و کلیوی شوند، ولی اگر به عنوان ژل روی پوست مفصل آسیب دیده قرار گیرند، عوارض جانبی آنها کمتر است.
تجویز داروی ضد افسردگی دولوکستین نیز برای درمان درد های مزمن، از جمله درد آرتروز، تایید شده است.
ورزش
فعالیت بدنی باعث تقویت عضلات اطراف مفاصل می شود و می تواند به رفع سفتی کمک کند.
حداقل 20 تا 30 دقیقه حرکات بدنی، حداقل یک روز در میان و انجام فعالیت های ملایم و کم تأثیر مانند پیاده روی یا شنا، و همچنین یوگا و تای چی (Tai chi) می توانند انعطاف پذیری مفصل را بهبود بخشیده، به مدیریت درد کمک کنند.
تمرینات کششی ملایم نیز بخصوص در لگن و پشت، سفتی و درد را بهتر می کند و به بهبود تحرک و دامنه حرکت کمک می کند.
کاهش وزن
کاهش وزن فشار وارده به مفصل و به دنبال آن درد را کاهش می دهد.
استراحت و خواب کافی
استراحت به کاهش تورم و التهاب کمک می کند. خواب کافی شبانه نیز به کنترل موثرتر درد کمک می کند.
گرما درمانی و سرما درمانی
گرما یا سرما درمانی در رفع درد و سفتی عضلات موثرند. کمپرس سرد یا گرم را باید به مدت 15 تا 20 دقیقه چند بار در روز روی مفاصل دردناک قرار داد.
این روش ها می توانند باعث کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی شوند.
فیزیوتراپی و کاردرمانی
فیزیوتراپیست تمریناتی را برای تقویت عضلات اطراف مفصل، افزایش انعطاف پذیری و کاهش درد نشان می دهد.
متخصص کاردرمانی هم می تواند به بیمار آموزش دهد که چگونه در حین انجام فعالیت ها فشار کمتری به مفصل دردناک وارد کند.
درمان های طبیعی آرتروز
درمان ها و مکمل های جایگزین می توانند به تسکین علائمی مانند التهاب و درد مفاصل کمک کنند.
مصرف روغن ماهی، چای سبز، زنجبیل و گلوکوزامین زیر مجموعه این درمان ها قرار می گیرد.
سایر گزینه های درمان جایگزین عبارتند از:
طب سوزنی
ماساژ درمانی
حمام نمکی اپسوم (Epsom salt baths)
طب سوزنی یکی از درمان های جایگزین موثر در رفع التهاب و درد ناشی از آرتروز مفاصل است
رژیم غذایی آرتروز
تغذیه سالم در وهله اول فشار غیر ضروری به مفاصل را کم می کند.
همچنین فلاونوئیدهای رژیم غذایی، مواد مغذی موجود در میوه ها و سبزیجات، و آنتی اکسیدان های در آنها در کاهش التهاب و تورم موثرند.
مصرف مواد مغذی زیر بسیار مفید است:
- ویتامین سی
- ویتامین دی
- بتاکاروتن
- اسیدهای چرب امگا 3
- مواد غذایی با خاصیت ضد التهابی
روش های تهاجمی
تزریق ها
اگر درمان های محافظه کارانه کمکی نکرد، ممکن است پزشک روش های تزریقی زیر را پیشنهاد کند:
تزریق کورتیزون
تزریق داروهای کورتون درد مفصل را تسکین می دهد. این کار با بیحسی موضعی صورت می گیرد.
اینکار نباید بیشتر از سه یا چهار بار در سال انجام شود.
تزریق روغن کاری (Lubrication injections)
تزریق اسید هیالورونیک می تواند با ایجاد اثر بالشتکی به تسکین درد کمک کند. اسید هیالورونیک مشابه اجزایی است که به طور معمول در مایع مفصلی یافت می شود.
جراحی ها
تراز کردن مجدد استخوان ها
اگر آرتروز به یک طرف مفصل (غالبا مفصل زانو) بیشتر از دیگری آسیب زده باشد، جراحی استئوتومی می تواند مفید باشد.
جراح استخوان را از بالا یا پایین زانو برش می دهد و سپس یک گوه استخوان را برمی دارد یا اضافه می کند. این کار وزن بدن را از قسمت فرسوده زانو برمی دارد.
تعویض مفصل
در جراحی تعویض مفصل (آرتروپلاستی)، جراح سطوح مفصل آسیب دیده را برمی دارد و قطعات پلاستیکی و فلزی را جایگزین آنها می کند.
خطرات جراحی شامل عفونت و لخته شدن خون و فرسوده شدن مفاصل مصنوعی و نیاز به تعویض مجدد آنهاست.
در مواردی که تخریب مفصل شدید است (سمت چپ) از طریق جراحی تعویض مفصل، بخش های ناکارآمد را با پروتز جایگزین می کنند (سمت راست)
پیشگیری از آرتروز
بعضی از عوامل آرتروز مانند سن، جنس و وراثت را نمیتوان کنترل کرد، ولی کنترل سایر عوامل خطر در دست ماست.
توجه به نکات زیر می تواند به مدیریت این عوامل خطر کمک کند:
حمایت از بدن
ورزشکاران یا مشتاقان ورزش کردن، و همچنین افرادی که به فعالیت های بدنی اشتغال دارند، باید دقت کنند که فشار مداوم و شدید بر گروه خاصی از عضلات وارد نکنند و از همه عضلات خود استفاده کنند.
پوشیدن ساپورت ها و کفش های مناسب نیز ضربات وارده به مفصل را کاهش می دهد.
مراقبت از وزن
نگهداری شاخص توده بدن (BMI) در محدوده مناسب، فشار وارده بر مفاصل را کاهش می دهد.
رژیم غذایی سالم
مصرف غذاهای سالم و تمرکز روی سبزیجات و میوه های تازه، به حفاظت استخوانها و مفاصل کمک می کند.
سایر موارد
خواب و استراحت کافی و کنترل قند خون در مبتلایان به دیابت در جلوگیری از بروز آرتروز موثر است
چشم انداز آرتروز
OA یک بیماری مزمن است که هیچ درمانی قطعی ندارد.
اما با درمان علائم، چشم انداز آن مثبت است.
شروع هرچه سریع تر درمان، به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک زیادی می کند.
